هر روزه هزاران نفر در اثر حوادث ترافیکی جان خود را از دست می‌دهند. بچه‌هایی که به مدرسه و مردان و زنانی که سرکار می‌روند یا خانواده‌هایی که عازم سفر هستند...

هر ساله صدها هزار نفر به علت سوانح شدید مجبورند زمان بسیار طولانی را در بیمارستان سپری‌ کنند و بسیاری نیز دیگر قادر به ادامه زندگی، انجام ‌کار و تفریح‌هایی که قبلا انجام می‌دادند، نخواهند بود.

عوامل متعددی در وقوع تصادف ها دخیل هستند و یکی از این عوامل حواس‌پرتی رانندگان، کمتر از بقیه شناخته شده است. طبق تعاریف سازمان‌های بین‌المللی، «حواس‌پرتی» در رانندگی عبارت است از انحراف راننده از توجه به فعالیت‌هایی که برای رانندگی ایمن، حیاتی هستند.

حواس پرتی هنگام رانندگی، مشکلی بسیار جدی و رو به رشد است که تهدیدی برای ایمنی ترافیکی محسوب می‌شود. هنگامی که حواس راننده پرت می‌شود، توجه خود را به‌طور موقت بین آنچه از آن به عنوان «وظیفه اصلی» رانندگی یاد می‌شود و آنچه ارتباط مستقیم به رانندگی ندارد، تقسیم می‌کند. مثلا گفت‌وگو با تلفن همراه حین رانندگی. در این عمل قسمتی از توانمندی راننده صرف تفکر و تمرکز در گفت‌وگو با تلفن همراه می‌شود و نمی‌تواند به وظیفه اصلی خود که داشتن تمرکز کامل برای رانندگی است، بپردازد و این تاثیر مخربی در رانندگی ایمن دارد.

با رواج و افزایش استفاده از تلفن همراه و سیستم‌های جدید داخل خودرو، این مشکل در سال‌های آینده در سطح جهانی تشدید هم خواهد شد.

انواع حواس‌پرتی

حواس‌پرتی راننده می‌تواند به یکی از 4 نوع زیر تقسیم شود:

• تصویری: توجه به اشیای غیرمرتبط با رانندگی به جای توجه به جاده، مانند تابلوهای تبلیغاتی کنار جاده، عابر پیاده و...

• شناختی: سرگرم گفت‌وگوشدن با سرنشینان خودرو یا صحبت با تلفن همراه به‌جای تمرکز روی جاده برای تحلیل وضعیت آن و تعیین موقعیت خودرو

• فیزیکی: زمانی که راننده هنگام رانندگی وسیله دیگری به‌جز فرمان اتومبیل را در دست نگه‌می‌دارد، مانند شماره‌گیری با تلفن‌همراه یا خم شدن برای تعویض موج رادیو یا روشن‌کردن سیگار و استعمال دخانیات و...، باعث می‌شود فرمان خودرو به چپ یا راست منحرف شود.

• شنوایی: صداهای بلند و ناگهانی دستگاه‌های داخل خودرو که هنگام رانندگی شنیده می‌شود، مثل زنگ تلفن‌همراه یا زیاد بودن صدای دستگاه پخش موزیک به‌طوری که صداهای دیگر مانند آژیر آمبولانس را محو کند.

علل اصلی حواس‌پرتی رانندگان عبارتند از:

• کنترل و تنظیم درجه حرارت داخلی خودرو

• تنظیم رادیو و CD

• شماره‌گیری یا ارسال پیام کوتاه با تلفن همراه

• خوردن و آشامیدن

• حرکت یک شی در وسیله نقلیه مانند پرت شدن لیوان چای

• صحبت با سایر سرنشینان

• استعمال دخانیات

• صحبت با تلفن همراه

• استفاده از دستگاه یا وسایلی که داخل خودرو آورده می‌شوند مانند ‌ای‌پاد، رایانه، لپ‌تاپ و...

آثار مخرب استفاده از تلفن همراه بر رفتار راننده

استفاده از گوشی‌های تلفن همراه هنگام رانندگی، باعث می‌شود حواس راننده از جاده پرت و دست‌هایش از فرمان خودرو برداشته شود. در این موارد ذهن راننده از جاده و اطراف آن منحرف می‌شود. این نوع حواس‌پرتی را «انحراف شناختی» می‌نامند که به نظر می‌رسد بیشترین تاثیر را بر رفتار راننده و نهایتا بر حوادث ترافیکی داشته باشد.

شواهد نشان می‌دهد پرت‌شدن حواس به دلیل استفاده از تلفن همراه می‌تواند رانندگی را مختل کند. این رفتار زمان واکنش (به خصوص زمان واکنش در ترمز، واکنش به سیگنال‌های ترافیکی و...) را افزایش می‌دهد و توانایی نگه‌داشتن خودرو در خط راست و مستقیم را مختل می‌کند. ارسال و دریافت پیامک با تلفن همراه نیز عملکرد راننده را به طرز قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.

استفاده از تلفن همراه و وسعت مشکل

استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی، یکی از نگرانی‌های سیاست‌گذاران در بخش سلامت است. شواهد نشان می‌دهد شیوع این رفتار به علت رشد تصاعدی تلفن‌های همراه در جامعه، به سرعت در حال افزایش است. مطالعه‌ها نشان می‌دهد استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی حدود 4 برابر خطر حوادث ترافیکی را در مقایسه با زمانی که راننده از تلفن همراه استفاده نمی‌کند، افزایش می‌دهد.

میزان این خطر هنگام دریافت و ارسال پیامک با تلفن همراه بیشتر از زمان صحبت با آن است. این خطر در زمان ارسال پیامک با تلفن همراه بیشتر هم می‌شود. شواهد قطعی ای وجود ندارد که نشان دهد صحبت با هندزفری، خطر کمتری نسبت به استفاده از خود دستگاه تلفن همراه دارد.

نتایج مطالعه‌ها در تعدادی از کشورها نشان می‌دهد تعداد رانندگانی که در حال رانندگی از گوشی‌های تلفن همراه استفاده می‌کنند نسبت به 10-5 سال گذشته، افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته و این رقم از 1 تا 11 درصد متغیر است. برآورد می‌شود صحبت با تلفن همراه با استفاده از هندزفری هم بیشتر از این میزان باشد.

در بعضی از مطالعه‌ها حدود 25 درصد رانندگان اظهار داشته‌اند هنگام رانندگی از هندزفری برای صحبت استفاده می‌کنند. نتایج مطالعه‌ای که در کشور استرالیا انجام گرفت، نشان داد 14 درصد تصادف‌ها در اثر استفاده از تلفن همراه گزارش شده است. در کشور نیوزلند، 10 درصد حوادث ترافیکی مرگبار در نتیجه استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی گزارش شده که هزینه‌ای بالغ بر 311 میلیون دلار دربرداشته است.

بالاترین آمار در کشور اسپانیاست که گزارش شده 38 درصد حوادث ترافیکی در آن در اثر استفاده از تلفن همراه حین رانندگی اتفاق افتاده است. وسعت بروز این مشکل در بسیاری از کشورها ناشناخته باقی مانده زیرا استفاده از تلفن همراه به‌عنوان یک داده اطلاعاتی هنگام تصادف‌ها ثبت نمی‌شود.

اقدام‌های پیشگیری‌کننده

کمی درباره تاثیر اقدام‌ها برای کاهش استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی وجود دارد. برخی از کشورها تجربه پرداختن به دیگر عوامل خطر حوادث ترافیکی را برای مهار استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی در پیش گرفته‌اند، از جمله افزایش استفاده از کمربندایمنی، کاهش سرعت و اجتناب از رانندگی هنگام خستگی. این رویکرد شامل اقدام‌‌هایی ادغام‌یافته از جمع‌آوری داده‌ها، اجرای مستمر قانون و راه‌اندازی بسیج اطلاع‌رسانی برای جامعه است.